Gizli Orta Segmentin Gücünü Ortaya Çıkarmak: Küresel gıda güvenliğinin anahtarı

Gıda güvenliğinden bahsederken, konu genellikle çiftçiler ve tüketiciler üzerinde yoğunlaşıyor. Ancak gıda sisteminin çoğunlukla göz ardı edilen hayati bir parçası bulunuyor: “Gizli Orta Segment”. Gıda tedarik zincirinin bu ara kesiminde gıda prosesi, paketleme, toptan satış, aracılık ve lojistik yer alıyor. Bu kesimde ham tarım ürünleri işleniyor, taşınıyor ve dünyanın dört bir yanındaki insanlara ulaştırılıyor. Ve artık ona hak ettiği ilgiyi göstermenin zamanı geldi.

Gizli Orta Segment nedir ve neden önemlidir?

Gizli Orta Segment, hem büyük işletmelerden hem de sayısız mikro, küçük ve orta ölçekli işletmelerden (KOBİ) oluşuyor. Bu firmalar, hem yüksek gelirli ülkelerde (Küresel Kuzey) hem de düşük ve orta gelirli ülkelerde (Küresel Güney) gıda sistemlerinin bel kemiğini oluşturuyor.

2015 yılında, özellikle Küresel Güney'de ara kesimdeki hizmetlerin ya hiç bulunmadığı ya da verimsiz olduğu anlamına gelen “kayıp orta segment” (missing middle) şeklindeki artık eskimiş fikre meydan okumak için “Gizli Orta Segment” (Hidden Middle) terimini ortaya attım¹. Gerçekte, Gizli Orta Segment hiç de kayıp değil. Hatta gelişiyor, evrim geçiriyor ve gıdanın çiftliklerden sofralara ulaşma sürecinde kesinlikle merkezi bir rol oynuyor.

Gıda güvenliğinde Gizli Orta Segmentin rolü

Gizli Orta Segmentin gıda güvenliğini üç temel boyutta nasıl desteklediğini inceleyelim:

1. Tüketicileri besleyici ve uygun fiyatlı gıdalarla buluşturmak
Pek çok ülkede, özellikle de Küresel Güney’de, gıda güvenliği tartışmaları genellikle gıda tedarik zincirlerinin ve dolayısıyla Gizli Orta Segmentin rolünü göz ardı ediyor. Kırsal kesimdeki hanelerin çoğunlukla kendi ürettiklerini tükettikleri yönünde yanlış bir kanı bulunuyor. Ancak araştırmalar, Afrika’da gıdanın yaklaşık %60’ının haneler tarafından üretilmediğini, satın alındığını gösteriyor. Asya ve Latin Amerika'da bu rakam %80’e yükseliyor.

Bu oranlar, hem şehirlerde hem de kırsal alanlarda tüketilen gıdaların büyük çoğunluğunun tedarik zincirleri, dolayısıyla Gizli Orta Segment aracılığıyla tüketiciye ulaştığı anlamına geliyor. Aslında, gıda tedarik zincirlerindeki toplam maliyetlerin ve katma değerin %40-60’ı Gizli Orta Segment tarafından üretiliyor. Bu, politika tartışmalarında genellikle göz ardı edilen, ulusal gıda güvenliğinin çok büyük bir kısmını oluşturuyor.

2. Tüketici ihtiyaçlarını karşılamak için gıdayı dönüştürmek
Gizli Orta Segment, gıda nakliyesinin ötesinde, proses ve paketleme yoluyla da değer katıyor. Ara kesim hizmetler sayesinde sunulabilen süt ürünlerini, meyve sularını ve hazır yemekleri düşünün. Küresel Güney’de, ev yapımı gıdalardan paketlenmiş gıdalara geçiş son yirmi yılda hız kazandı.

Brezilya'nın süt ürünleri sektörünü örnek olarak alalım. 1990'larda ve 2000'lerde süt üretimi hızla arttı, fiyatlar düştü ve tüketim ülke çapında yaygınlaştı. Pazar, kayıt dışından resmi olana ve çiğ sütten paketlenmiş UHT süte doğru kaydı. Bu dönüşüm, paketleme alanındaki yenilikler, Tetra Pak gibi şirketlerin yatırımları ve işleyiciler, perakendeciler ve paketleyiciler arasındaki iş birliği sayesinde gerçekleşti. Peki sonuç? Düşük gelirli haneler dahil milyonlarca insan besleyici süt ürünlerine daha iyi erişebilir hale geldi.

3. Çiftçileri yatırım yapmaya ve büyümeye teşvik etmek
Çiftçiler nadiren tüketicilere veya perakendecilere doğrudan satış yaparlar. En yakın bağlantıları genellikle Gizli Orta Segmentteki şirketler; yani işleyiciler, paketleyiciler ve toptancılardır. Bu şirketler de yalnızca pazara açılma imkanı sunmakla kalmaz, aynı zamanda teşvikler ve standartların yanı sıra nakliye, kredi ve bilgi gibi destek hizmetleri de sağlar.

Brezilya'da süt ürünleri sektöründe artan kalite standartları, çiftlikleri teknolojilerini iyileştirmeye ve operasyonlarını genişletmeye itti. Polonya'da süt ürünleri işletmeleri, küçük çiftliklerin yeni gereklilikleri karşılamasına yardımcı oldu. Bu örnekler, Gizli Orta Segmentin hem çiftlik düzeyinde yenilikleri hem de yatırımları; çoğu zaman hükümet politikalarından veya eğitim programlarından da daha etkili bir şekilde, nasıl yönlendirebileceğini ortaya koyuyor.

4. Dayanıklılık ve sürdürülebilirlik oluşturmak
Gizli Orta Segment, gıda sistemlerini daha dayanıklı ve sürdürülebilir hale getirmede de kritik bir rol oynuyor. Gizli Orta Segment, bozulmayı azaltan, enerji verimliliğini artıran ve çevresel etkiyi en aza indiren teknolojilere yatırım yaparak tedarik zincirlerinin istikrarını sağlamaya ve israfı azaltmaya yardımcı oluyor.

Ambalaj malzemelerinden enerji kaynaklarına kadar yaptıkları seçimler, tüm gıda sisteminin karbon ayak izini şekillendiriyor. Sözleşmeler ve iş ortaklıkları yoluyla, çiftçilerin ve tedarikçilerin sürdürülebilir uygulamaları benimsemelerine destek olabiliyorlar.

Önümüzdeki zorluklar ve fırsatlar

Gizli Orta Segment, tüm önemine rağmen, önemli zorluklarla karşı karşıya:

Küresel şoklara maruz kalma: Sınır ötesi faaliyet gösteren ara kesimdeki şirketler, ticaret kesintilerine, iklim olaylarına ve politika değişikliklerine karşı savunmasız oluyor. Bu şoklarla başa çıkmak için altyapıya ve farklılaştırmaya yönelik maliyetli yatırımlar gerekiyor ve bu da pazar yoğunlaşmasına yol açabiliyor.

Yönetmelikleri ve sürdürülebilirlik hedeflerini bir arada yönetmek: Şirketlerin verimlilik, güvenlik ve çevresel etki arasında denge yakalaması gerekiyor. Örneğin, paketlemelerin bozulabilir ürünleri korurken aynı zamanda çevresel düzenlemelere de uyması gerekiyor. Bu, sürekli uyum ve yenilik gerektiriyor.

Altyapı ve iş ortamı: Küresel Güney’in pek çok bölgesinde, Gizli Orta Segmentte yer alan KOBİ’ler kötü yollar, güvenilmez elektrik, krediye sınırlı erişim ve güvenlik sorunları ile mücadele ediyor. Bu engeller, maliyetleri ve riskleri artırarak büyümeyi ve yeniliği kısıtlıyor.

Politika yapıcılar ve iş ortaklarına yönelik bir eylem çağrısı

Gizli Orta Segment, zincirin yalnızca bir halkası değildir. Dönüşümün güçlü bir hızlandırıcısıdır. Ancak gıda güvenliği stratejilerinde hâlâ yeterince yer bulmuyor. Tam potansiyelini ortaya çıkarmak için şunlar gerekiyor:

Altyapıya yatırım: hem fiziki (pazarlar, yollar, enerji) hem teknik (güvenlik, finans, eğitim). Belirsizliği azaltan ve yeniliği teşvik eden istikrarlı, destekleyici politikalar. Gizli Orta Segmentin çiftçiler, tüketiciler ve çevre için sonuçları şekillendirmedeki rolünün tanınması. Bu koşullar sağlandığında Gizli Orta Segmentte yer alan firmalar ve destekledikleri gıda sistemleri başarılı olacaktır.